Op 17 december 2003 beindigden de afgevaardigden uit Guatemala, Honduras, El Salvador en Nicaragua de onderhandelingen met de Verenigde Staten over het Centraal-Amerikaanse Vrijhandelsverdrag (CAFTA). CAFTA is een slechte overeenkomst, één die uitbreiding van de schadelijke effecten van het Noord-Amerikaanse Vrijhandelsverdrag (NAFTA) naar Mexicos zwakkere zuiderburen belooft.
Tegelijkertijd zijn bevorderaars, zoals de Amerikaanse Handelsvertegenwoordiger Robert Zoellick, voorbarig met de overwinning van hun vrijhandel-programma voor het Amerikaanse continent uit te roepen. Een week van intensieve onderhandelingen in Washington liet zien dat ontwikkelingslanden niet meer zo makkelijk te overdonderen zijn als in het verleden. En de komende strijd om bekrachtiging van het verdrag te verhinderen, zal waarschijnlijk aantonen dat de tegenstanders van collectieve globalisering sterker zijn dan ooit.
De CAFTA tekst zelf geeft blijk van een subtiel politiek compromis. Het bureau van Zoellick heeft benadrukt dat tarieven van consumptie- en industrieproducten als gevolg van dit verdrag zullen dalen. Maar zowel de Verenigde Staten als de Centraalamerikaanse landen hebben de meest gevoelige goederen van directe concurrentie uitgezonderd. De Verenigde Staten handhaafden de bescherming van de suiker- en textielindustrie in ruil voor uitzonderlijke lange periodes (oplopend tot 20 jaar) van geleidelijke verlaging van de tarieven van Centraalamerikaanse maïs, zuivel en andere landbouwproducten.
Volgens activisten zouden andere aspecten van CAFTA een grotere reden tot bezorgdheid moeten zijn dan de fel omstreden handelsvoorwaarden. De opheffing van investeringsbarrières zal privatisering van overheidsbedrijven in Centraal-Amerikaanse landen bevorderen. Bovendien bevat de overeenkomst mechanismen voor geschillenbeslechting vergelijkbaar met hoofdstuk 11 van het NAFTA-verdrag. Hierin staat dat het bedrijven toegestaan is om regeringen aan te klagen als zij menen dat bepaalde overheidsbepalingen (inclusief de handhaving van locale milieuwetten) hun rechten schenden.
CAFTA voorwaarden ter bescherming van intellectuele eigendom dreigen behandeling tegen AIDS buiten het bereik van vele Centraalamerikanen te brengen. Merkloze concurrentie heeft de kosten van HIV-medicijnen verlaagd, aldus Asia Russell van het niet-commercile Health GAP. Als Bush zijn zin krijgt, zal CAFTA landen aan harde nieuwe patentregels binden. Deze zullen de kosten van levensreddende medicijnen opjagen en merkloze concurrentie vertragen of blokkeren.
Tenslotte merkt Thea Lee, assistent directeur van het departement voor overheidsbeleid van de vakbondskoepel AFL-CIO op, dat CAFTA de regels ter bescherming van werknemers in de Carribean Basin Trade Partership Act zal reduceren. Zoellick beweert dat dit akkoord aan werknemers ongekend hoge bescherming biedt. Dit is een regelrechte leugen, stelt zij. Terwijl het voorgaande initiatief deelnemende landen verplichtte zich te houden aan internationaal erkende arbeidsvoorwaarden, vraagt het nieuwe akkoord alleen dat regeringen zich houden aan hun eigen wetten, die vaak veel zwakker zijn.
Om deze redenen zou goedkeuring van het CAFTA-verdrag een grote tegenslag zijn voor de armen en werkende mensen op het Amerikaanse continent. Dit resultaat is echter verre van zeker. De regering-Bush heeft de afgelopen maanden een reeks van tegenslagen op handelsgebied moeten incasseren de mislukking van WTO-onderhandelingen in Cancún, de verwatering in Miami van de plannen voor een vrijhandelsgebied op het Amerikaanse continent (FTAA) en de vertraging van bilaterale handelsbesprekingen met Australi en Marokko waardoor voorstanders van zulke overeenkomsten blijven zitten met de wanhopig behoefte aan voorwaartse impulsen.
CAFTA moet daar nu voor zorgen. Centraal-Amerikas meest ontwikkelde economie, Costa Rica, heeft zich op het laatste moment teruggetrokken uit de onderhandelingen, als verzet tegen de Amerikaanse eis de telecommunicatie- en verzekeringssectoren open te stellen. Druk in eigen land die afgelopen zomer de vorm aannam van massale stakingen heeft bijgedragen aan het besluit tot vertrek van de delegatie uit San José.
Zoellick hoopt in de nabije toekomst de Costaricaanse onderhandelaars terug te lokken. Maar het is duidelijk dat het land door op te stappen haar onderhandelingspositie heeft verstevigd In een ander land in de regio, El Salvador, heeft verontwaardiging over privatisering van de gezondheidszorg de linkse FMLN-partij in een zo sterke positie geplaatst dat het grote kans maakt om de presidentsverkiezingen in maart te winnen, een ontwikkeling die El Salvadors toezegging het CAFTA-verdrag te aanvaarden aan het wankelen zal brengen.
Zelfs als de regering-Bush erin slaagt de relaties met Centraal-Amerika te verbeteren, staat haar een vrees aanjagende uitdaging in het congres te wachten. De stemming in het Huis in juni 2002 (216 vóór, 215 tegen) om de zogeheten fast-track onderhandelingsmacht van President Bush overeind te houden is een waarschuwing hoe krap de handelsdebatten uit kunnen pakken. De uitslag van een stemming over CAFTA in het Huis van Afgevaardigden is niet te voorspellen. De vakbeweging zal de invloed die zij dit jaar vanwege de verkiezingen heeft gebruiken om de Democraten onder druk te zetten het front tegen de overeenkomst gesloten te houden. Als de president wil voorkomen dat het tij zich tegen hem keert, dan dient hij discipline te eisen van verschillende Republikeinen met grote handelsbelangen. Dat zal niet gemakkelijk zijn. Ondanks concessies in het akkoord om de aanval op hun industrien te verzachten, klagen de vertegenwoordigers van de suiker- en textielindustrie bij het vooruitzicht van elke mogelijke opening van de Amerikaanse markt.
Het Witte Huis kan dan wel haar vertrouwen uitspreken in de mogelijkheid het akkoord er met een enkele stem door te krijgen, maar het is goed mogelijk dat ze het risico niet durft aan te gaan. Dit akkoord is meer een last dan een politieke aanwinst voor de regering-Bush, zegt Larry Birns, voorzitter van de Council on Hemispheric Affairs. Evenals verschillende analisten voorspelt Birns dat de meer politiek ingestelde adviseurs van de president de wens van de Handelsvertegenwoordiger, om CAFTA begin 2004 in stemming te brengen, zullen verwerpen. Op dit moment ziet het er haast niet naar uit dat het vóór de verkiezingen nog naar het Congres zullen sturen, zegt hij.
Zoellick heeft het akkoord al aangeprezen als een belangrijke mijlpaal in de handelspolitiek van de Amerikas. Een mijlpaal zal het wel zijn, maar wanneer de coalitie thuis uit elkaar valt en het internationale protest tegen de neoliberale economie toeneemt, zouden vrijhandel- aanhangers uiteindelijk wel eens tot de ontdekking kunnen komen dat CAFTA eerder een keerpunt betekent voor critici dan een vooruitgang op de weg naar ondernemingsglobalisering. De roerige strijd die dit jaar zal plaatsvinden zal uitsluitsel geven.
